Introductie

DE TENTOONSTELLING ArsKRIPPANA

Krippana, of tegenwoordig ‘ArsKRIPPANA’, is een beschermde naam, die door heel Europa en in de wereld van kerststallenliefhebbers bekend is. Het begin van deze hoog aangeschreven tentoonstelling was heel bescheiden. Het ambitieuze voornemen om gedurende het hele jaar kerststallen tentoon te stellen ontstond in de hoofden van een paar leden van de ‘Verein der Aachener Krippenfreunde’ (Vereniging van Akense Vrienden van Kerststallen’), nadat ze de kerststallen van de Keulse kerken hadden bezichtigd. De Akense plaatsvervangende bisschop E.W. Nusselein beschreef het voornemen in 1987 met de volgende woorden: “Het basisidee was niet alleen maar simpel, het was geniaal.” In de kleine romantische stad Monschau in de Eifel, een geliefde toeristische trekpleister op het drielandenpunt van Duitsland, Nederland en België, stonden een paar fabrieken, die niet meer gebruikt werden. Wereldwijd bestonden ontelbaar veel verzamelobjecten, die alleen maar een paar weken per jaar door een klein aantal mensen bewonderd werden. Daarna verdwenen ze in magazijnen en bergingen. Zo is het idee van de Krippana ontstaan. In de maanden van het jaar, waarin de kerststallen in de kerken niet zichtbaar waren voor de bezoekers, zouden ze in een tentoonstelling samengebracht worden, die voor iedereen toegankelijk moest zijn.

Sinds 1975 waren drie leden van de vereniging, de gebroeders Hans en Hubert Scheins en Friedrich Jansen, op zoek naar een geschikte ruimte. Ze vonden in Höfen, één van de mooiste dorpen in de Eifel, een voormalige melkfabriek, die naast een oude fabriek voor machineonderdelen gelegen was. Het dorp was betoverend mooi. Ook de ruimte was erg schilderachtig, maar het was niet zo goed bereikbaar en niet zo geschikt voor het vervoer van kerststallen. De enorme schoorsteen, een overblijfsel van het industriële verleden, werd met een ster versierd. Zoals de ster ooit de drie wijzen de weg wees naar de kribbe, zo wees hij nu de bezoekers de weg, waarvan er elk jaar meer kwamen. Alles verliep betrekkelijk goed van 1976 tot 1986. Door de entreegelden van de bezoekers werden de hoge kosten voor de verzekeringen, alarmsystemen en brandbeveiliging precies gedekt. TIjdens het voorbereiden van de tiende tentoonstelling stierf Hubert Scheins, die voor de selectie van de kerststallen verantwoordelijk was. Kort daarna stierf Friedrich Jansen, de organisator van de tentoonstelling. Ondertussen werd het gebouw steeds meer bezocht en moest het vanwege de voorschriften aangepast worden. Deze werkzaamheden waren echter gewoon te duur! Hans Scheins heeft toen moeten beslissen om de tiende tentoonstelling niet door te laten gaan, maar dit speet hem enorm.

Het had zo kunnen blijven, en dan zou het oorspronkelijke initiatief, dat bijna tien jaar lang duizenden bezoekers een groot plezier gedaan had, voor altijd verdwenen zijn, ware het niet dat Anna Balter uit Losheim een vrome wens had. Men heeft het aan haar en aan de ondernemingsgeest van deze familie te danken, dat de KRIPPANA gered kon worden en in de Eifel kon blijven bestaan. Men besloot een grote hal te bouwen van 2500 m2, waarvan het achthoekige ontwerp naar voorbeeld van de Akense Keizerdom (kathedraal) werd gemaakt. Dit ontwerp was voor het inrichten van de tentoonstelling zeer geschikt. Men had rekening gehouden met de problemen die in het verleden opgetreden waren.

Ondanks dat het onmogelijk was, verschillende verdiepingen te vermijden, kon men de verschillende niveaus via loopbruggen met elkaar verbinden en op die manier trappen vermijden. Deze oplossing zorgde ervoor dat mensen met een rolstoel de tentoonstelling kunnen bezoeken en dat materiaal gemakkelijker vervoerd kan worden voor het opbouwen en afbouwen van (tijdelijke) exposities. De binnenmuren zijn deels zo gemaakt, dat men ze kan verwijderen, als dat nodig is. Een architect uit Sankt Vith heeft de bouwtekeningen gemaakt en het nieuwe bouwwerk werd in een recordtijd van zes maanden gebouwd in Hergersberg-Losheim, aan de Duits-Belgische grens.

Tijdens de voorbereidingen voor de tentoonstelling in 1991 stierf ook de laatste overlevende van het oprichtingstrio, Hans Scheins. Tegelijkertijd met de dood van een belangrijke sponsor van de kerststallen, ging ook de herinnering aan de tijd in Höfen verloren, omdat er maar een paar documenten bewaard gebleven zijn.

Sindsdien deed de KRIPPANA daarom zijn best, het werk in de geest van de oprichters voort te zetten, maar gelijktijdig ook nog het werkterrein uit te breiden, en zich daarbij niet alleen tot kerststallen te beperken. Daarom vonden regelmatig tijdelijke thematentoonstellingen plaats.Soms ging het in deze tentoonstellingen om een bepaald geografisch gebied (Afrika, Midden- en Oost-Europa, Spanje, Sardinië, Midden- en Zuid-Amerika), soms ging het om specifiekere thema’s, zoals bijvoorbeeld speciale tradities in de Eifel rondom Kerst, Oud en Nieuw en Driekoningen. Tegen alle verwachtingen in heeft het museum na de eerste voorzichtige stapjes zelfs de activiteiten kunnen uitbreiden, om het kerststallenfenomeen bekend te maken en uit te breiden.

Vanwege haar bevoorrechte positie in de wereld van de kerststallen fungeert de KRIPPANA ook als etalage van actuele trends. Zo zie je hier bijvoorbeeld ook ‘sociaalkritische’ kerststallen, zoals die in Duitsland in de tachtiger jaren meer en meer te zien waren. In plaats van een rustgevende kerstscène te tonen, roepen ze de toeschouwer op om zich te bezinnen over de zin van de geboorte van Christus en haar betekenis in onze tegenwoordige maatschappij.  

Recent werden nog de beeldhouwers van het Shona volk uit Zimbabwe in het licht gezet. Picasso beschouwde de werken van dit volk, die uitsluitend met de hand gemaakt zijn, als een kroon op het werk van moderne kunstenaars. Ze zijn het resultaat van een nauwe dialoog tussen schepper en materiaal, waarbij de schepper zich door zijn materiaal laat inspireren. Deze kunstenaars, die hoofdzakelijk uit een animistische cultuur komen, hebben als wereldprimeur de geboorte van Christus weergegeven.

In 1989 vond na de eerste poging in Duitsland de eerste kersttentoonstelling in Hergersberg plaats. Het was een gewaagde onderneming, als je bedenkt dat toen, zoals tegenwoordig ook nu nog, de grote kerststallen uit verschillende kerken afgebroken moesten worden, en in een recordtijd door veel kleinere privé-creaties vervangen werden en in een achtergrond van prachtige landschapstaferelen in scène moesten worden gezet. Deze eerste kersttentoonstelling viel samen met een internationale kerststallenwedstrijd, waaraan iedereen deel kon nemen. Wel bestond deze wedstrijd uit verschillende categorieën (hobbyisten of beroepskunstenaars, kleuterscholen, scholen, jeugdverenigingen). In het jaar daarop moest je, als je aan de wedstrijd deelnam, je kerststal door een bepaald thema (leitmotiv) laten inspireren. In november 1991 werd ‘De Belgische vereniging van kerststallenvrienden’ opgericht. Enkele tientallen sponsors en vaklieden zijn lid van deze vereniging. Deze vereniging heeft een zetel in het museum en is aangesloten bij het ‘Universalis Foederatio Praesepistica’  (De Wereldorganisatie van kerststallenvrienden) in Rome. In de zomer van 1992 vond op initiatief van de vereniging de eerste cursus voor de bouw van oosterse kerststallen plaats en daarna voor de bouw van vaderlandse kerststallen. Per jaar zijn er één of twee cursussen tijdens de vakantie of in de adventstijd. In 1998 begon er ook een cursus voor de beschildering van de achtergrond. Ook begon er een cursus voor kinderen van 8 tot 12 jaar, die zeer succesvol verliep en vanwege plaatsgebrek niet alle geïnteresseerden kon toelaten. Deze vindt sindsdien ieder jaar tijdens de paasvakantie plaats. Enkele leden van de vereniging zorgden nog voor andere cursussen, zoals bijvoorbeeld een cursus voor het maken van de figuren, hun personalisering via gelijmde stoffen, de vervaardiging van ‘Santons’ (kleine kerststallenfiguren van klei) of van plantaardige materialen voor de diorama’s (kijkkasten). 

In de loop van de dertig jaar, dat de KRIPPANA nu bestaat, heeft ze meer dan 5000 kerststallen geëxposeerd, die door meer dan een miljoen bezoekers zijn bewonderd. Sommige hiervan waren bijzonder groot en zwaar, andere waren nauwelijks met het blote oog zichtbaar.

Ook nu nog kunt u bij de KRIPPANA kerststallen bezichtigen, maar ook de tijdelijke thematentoonstellingen zijn heel belangrijk. Ze maken het mogelijk om de rijkdom en veelzijdigheid van soms hoogwaardige, soms volkse kerststallen te leren kennen, die in de hele christelijke wereld te vinden zijn.